Φορολογικές μεταρρυθμίσεις στην Ε.Ε και οι γεωπολιτικές εξελίξεις

Πέραν του δημοσιονομικού χαρακτήρα της, η φορολογία είναι σημαντικότατη και για την επίτευξη αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών στόχων. Ως εκ τούτου, οφείλει να συμβαδίζει με τις ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώθηκε και από την ανάγκη αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της πανδημίας καθώς και των γεωπολιτικών εξελίξεων. 

Κατά τα τελευταία έτη εν μέσω προκλήσεων τα ΚΜ, προσπαθώντας να ενισχύσουν την απαραίτητη αναπτυξιακή δυναμική, εφάρμοσαν σημαντικές αλλαγές τόσο στούς συντελεστές φορολογίας επιχειρήσεων όσο και στη βάση επιβολής του φόρου. Ειδικότερα 9 ΚΜ μείωσαν τους φορολογικούς συντελεστές επιχειρήσεων, με τις μεγαλύτερες μειώσεις να παρατηρούνται στην Ουγγαρία (-9,4 ποσοστιαίες μονάδες), στο Βέλγιο (-9 ποσοστιαίες μονάδες) και στη Γαλλία (-6 ποσοστιαίες μονάδες). Οι συντελεστές μειώθηκαν επίσης στην Κροατία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο, τη Σλοβακία και τη Σουηδία. Τα μόνα ΚΜ που αύξησαν τους συντελεστές ήταν η Λετονία (+5 ποσοστιαίες μονάδες), η Πορτογαλία (+2 ποσοστιαίες μονάδες) και η Σλοβενία (+2 ποσοστιαίες μονάδες). Σε κάθε περίπτωση εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές διαφορές στους ονομαστικούς συντελεστές φορολογίας επιχειρήσεων στην Ε.Ε. Χαρακτηριστικά θα μπορούσε να αναφερθεί ότι οι συντελεστές κυμαίνονται από 9% στην Ουγγαρία σε 29% στην Γερμανία, με τον μέσο όρο να ανέρχεται σε 22,7% στην ευρωζώνη και 20.7% στην Ε.Ε (στοιχεία Ιανουαρίου 2022).

Οι μεταρρυθμίσεις που υιοθετήθηκαν από τα ΚΜ περιλαμβάνουν ένα μείγμα μέτρων διεύρυνσης και ταυτόχρονα περιορισμού της φορολογητέας βάσης. ΚΜ διεύρυναν τις φορολογητέες βάσεις υιοθετώντας μέτρα κατά της φοροαποφυγής και καταργώντας απαλλαγές και εκπτώσεις - όπως ο περιορισμός της δυνατότητας έκπτωσης των ζημιών (Λετονία, Ολλανδία, Σουηδία) ή η μείωση του ποσοστού εξαίρεσης των μερισμάτων απο το φορολογητέο εισοδήμα (Ισπανία και Βέλγιο) ή των κεφαλαιουχικών κερδών (Ισπανία). Ωστόσο, σε άλλα ΚΜ εισήχθησαν  νέες απαλλαγές και μειώσεις, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις για τα επαναεπενδυμένα κέρδη (Λετονία, Πορτογαλία), εφαρμογή υπερεκπτώσεων (Ιταλία), ενίσχυση της προοδευτικότητας σε κλίμακες φορολογίας (Κάτω Χώρες) και διεύρυνση απαλλαγών ειδικών οικονομικών ζωνών (Πολωνία). 

Επιπρόσθετα παρατηρείται τάση θέσπισης επενδυτικών κινήτρων και κινήτρων έρευνας και ανάπτυξης  (R&D). Σε αυτά τα πλαίσια ορισμένα ΚΜ έχουν εισαγάγει προνομιακά φορολογικά καθεστώτα για το εισόδημα που προέρχεται από πνευματική ιδιοκτησία (patent boxes), καθεστώτα που περιλαμβάνουν δυνατότητες έκπτωσης για χρήσεις ιδίων κεφαλαίων (Allowance for Corporate Equity/ACE) καθώς και για εκπτώσεις τόκων δανείων με αποτέλεσμα ο μέσος φορολογικός συντελεστής φόρου στην ΕΕ να συνεχίζει να μειώνεται. Επιπλέον, οι μονομερείς συμφωνίες προκαθορισμένων τιμών (APAs) διαφαίνεται ότι έχουν γίνει καθιερωμένη πρακτική σε πολλά ΚΜ.  

Εξάλλου, ΚΜ προσπαθώντας να διευρύνουν ή να διατηρήσουν τη φορολογητέα βάση έχουν εισαγάγει και πολλά προνομιακά μέτρα στη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων (για την προσέλκυση κυρίως επενδυτών). Σημαντικός αριθμός των μέτρων στοχεύουν σε άτομα με υψηλό εισόδημα, στα οποία προσφέρονται προνομιακοί φορολογικοί συντελεστές ή απαλλαγές ως κίνητρα για να μεταφέρουν τη φορολογική τους κατοικία. Ενώ ο αριθμός των δικαιούχων των τετοιων μεμονωμένων καθεστώτων στην Ε.Ε ποικίλλει σημαντικά, ο συνολικός αριθμός τους έχει διπλασιαστεί από το 2009 και σήμερα ανερχόμενος σε 200.000 στην Ε.Ε.

Στα πλαίσια αντιμετώπισης των προκλήσεων η Ε.Επιτροπή υπέβαλε πρόσφατα δύο προτάσεις οι οποίες ενισχύουν τις δυνατότητες αντιμετώπισης φοροδιαφυγής ενώ ταυτόχρονα διευκολύνουν την αντιμετώπιση προβλημάτων ρευστότητας. Τoν Δεκέμβριο του 2021, υπέβαλε την Πρόταση Οδηγίας για την πρόληψη της κατάχρησης εικονικών οντοτήτων για φορολογικούς σκοπούς (Πρόταση «Unshell»). Πρόκειται για στοχευμένη πρωτοβουλία για τη βελτίωση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου με στόχο τη διασφάλιση δίκαιης και αποτελεσματικής φορολόγησης. Στόχος της Πρότασης είναι να αποτραπεί η φοροαποφυγή και η φοροδιαφυγή, μέσω ενεργειών από επιχειρήσεις που δεν έχουν ελάχιστη πραγματική υπόσταση και οικονομική δραστηριότητα (εικονικές οντότητες), με ταυτόχρονη αυτόματη αναταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των ΚΜ και τη διενέργεια κοινών φορολογικών ελέγχων.

Επιπλέον τον Μάϊο 2022, η Επιτροπή υπέβαλε Πρόταση Οδηγίας για την αντιμετώπιση της προνομιακής μεταχείρισης του χρέους και τον περιορισμό της δυνατότητας έκπτωσης τόκων για σκοπούς φορολογίας επιχειρήσεων (Πρόταση DEBRA). Η ως άνω νομοθετική πρωτοβουλία έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τις εταιρείες να χρηματοδοτούν τις επενδύσεις τους με εισφορές μετοχικού κεφαλαίου (ίδια κεφάλαια) και όχι με δανειακά κεφάλαια που επηρεάζουν το ιδιωτικό χρέος (Σύστημα – ACE ). Σημειώνεται ότι μόνο 6 ΚΜ – Βέλγιο, Μάλτα, Κύπρος, Ιταλία, Πολωνία και Πορτογαλία – διαθέτουν ανάλογα εθνικά μέτρα.

Αναφορικά με τις προτάσεις για την κλιματική αλλαγή επιτεύχθηκε τον Μάρτιο του 2022 στο Συμβούλιο ECOFIN συμφωνία γενικής προσέγγισης, για την πρόταση διασυνοριακής προσαρμογής/τιμολόγησης άνθρακα (CBAM), επιβεβαιώνοντας την ισχυρή πολιτική βούληση για την προώθηση των σχετικών «πράσινων» προτάσεων, στα πλαίσια της δέσμης μέτρων Fit for 55, εν μέσω γεωπολιτικών εξελίξεων και των επιπτώσεων στις τιμές της ενέργειας.

Επίσης εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα η σημαντική πρόταση για την φορολογία της Ενέργειας η οποία στοχεύει στη διευκόλυνση της μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα σε πιο καθαρές πηγές ενέργειας. Εκτιμάται ότι η πρόταση μπορεί να συνδράμει και σε πολιτικές ενεργειακής αυτάρκειας της Ε.Ε (με την ευνοϊκότερη φορολογική μεταχείριση για μεταβατικά καύσιμα) ενισχύοντας το περιβαλλοντολογικό αποτύπωμα.

Για την ενίσχυση δε της ενεργειακής αυτονομίας της Ε.Ε υπεβλήθη και η πρόταση Κανονισμού REPowerEU η οποία, με πρόσθετες επενδύσεις, στοχεύει στην  εξοικονόμηση ενέργειας, στην διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού και στην ταχύτερη εξάπλωση των ΑΠΕ. Ο επιτυχημένος Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) βρίσκεται στο επίκεντρο του σχεδίου REPowerEU, υποστηρίζοντας τον συντονισμό, και τη χρηματοδότηση ενεργειακών διασυνοριακών και εθνικών υποδομών.

Συμπερασματικά η δέσμη των νέων μέτρων της Ε.Ε στοχεύει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων των γεωπολιτικών εξελίξεων σε τιμές ενέργειας και πληθωρισμό, στην δίκαιη κατανομή των βαρών, αλλά και στην ενίσχυση της δυνατότητας εφαρμογής πολιτικών για την οικολογική μετάβαση. Το φορολογικό σύστημα της Χώρας μας πρέπει να είναι έτοιμo να αντιμετωπίσει τις συνεχείς προκλήσεις διατηρώντας και ενισχύοντας τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του.

Αθηνά Καλύβα (Ph.D)

Επικεφαλής Οικονομικής Μονάδας Μόνιμης Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Ε.Ε

τ. Γενικός Γραμματέας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας Υπ. Οικονομικών